“Shqiptarët kanë një pikëpamje cinike për dashurinë”, rrëfimi i një amerikaneje më 1930 për zakonet e dasmave shqiptare

Nga Aurenc Bebja*, Francë

“New Castle News” ka botuar, të mërkurën e 2 korrikut 1930, në faqen n°32, rrëfimin e Anna Cattell, mësueses amerikane në shkollën e vetme për vajza në Shqipëri, në lidhje me mbresat e saj mbi takimin me Mbretin Zog dhe zakonet e dasmave shqiptare, të cilin Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar:

Mësuesja amerikane zbulon Shqipërinë Graustarke moderne

Nga Sally Frank

Korrespondente special e Shërbimit Ndërkombëtar të Lajmeve

Los Anxhelos – Kaliforni, 2 qershor – Historitë e përrallave të Graustark-ut (referencë për librin “Graustark : The Story of a Love Behind a Throne”) u zbehën në të parëndësishme krahas atyre të vërteta të rrëfyera nga zonjusha Anna Cattell, mësuese nga Los Anxhelosi në shkollën shqiptare – Graustarku i sotëm.

“Shqiptar” është emri vendas i vendit që bota e njeh si “Albania”.

Imagjinoni një mbretëri rreth dyfishin e madhësisë së Nju Xhersit pa hekurudha apo rrjet kanalizimesh modern.

Kjo ishte fotografia që pa zonjusha Cattell teksa doli në breg të Durrësit, porti detar i Shqipërisë.

Zonjusha Cattell pranoi një ofertë për të dhënë mësim në të vetmen shkollë për vajza në monarkinë e vogël.

“Ajo botë e çuditshme më pushtoi më në fund,” tha zonjusha Cattell.

“Ishte kënaqësi në fillim. Gjithçka ishte kaq ndryshe — kaq joreale; Rojet me uniforma të librit me tregime më shoqëronin kudo që shkoja, për të më mbrojtur nga banditët — ose më keq — nga ujqërit e malit. Ndonjëherë pyesja veten nëse nuk ishte e gjitha një ëndërr.”

“Zgjimi im erdhi në ditën e prezantimit tim te mbreti. Imagjinoni sikletin tim kur më duhej të shkoja në pallat, e veshur e gjitha me rrobat e mia më të mira, në mjetin e vetëm transportues të shkollës, një kamion dërgesash të cilësisë së vjetër.”

Pasi përshkoi një lumë me rrjedhje të shpejtë dhe udhëtoi shumë kilometra rrugë malore të përdredhura me kamionin e saj, zonjusha Cattell nuk kishte dëshirë të takonte askënd, e lëre më një mbret, tha ajo.

“Por kur u gjenda në prani të Mbretit Zog I të Shqipërisë, i harrova menjëherë vështirësitë dhe u qetësova plotësisht. Sepse Zogu, i lindur si i zakonshëm, është çdo pëllëmbë mbret.

“Zogu shërbeu si president i Shqipërisë pasi vendi u çlirua nga 500 vjet sundim turk, nga lufta ballkanike në 1912.”

“Më pas, për shkak të popullaritetit të tij universal, ai më vonë u kurorëzua mbret gjatë restaurimit të monarkisë.”

Mbreti dëshiron të fusë zakonet perëndimore në vendin e tij. Ai është përgjegjës për themelimin e shkollës ku ajo (zonjusha Cattell) dha mësim dhe ku katër motrat e tij të pamartuara dhe dy mbesat ishin nxënëse.

Zogu po përpiqet të heqë edhe ferexhenë. — deklaroi zonjusha Cattell. Në Shqipëri, të rejat e pamartuara mbajnë çarçaf të bardhë, duke lënë të hapur vetëm sytë. Gratë e martuara veshin ferexhenë që mbulon kështu të gjithë fytyrën e tyre.

Ky është një zakon që u shfaq në Shqipëri gjatë 500 viteve të sundimit turk dhe për ta dekurajuar atë, mbreti nuk e lejon nënën, motrat ose asnjë anëtare femër të oborrit në asnjë moment të vishet me ferexhe.

“Martesa është e rëndësishme në Shqipëri ashtu siç është në Amerikë”, tha Zonja Cattell, “Të gjitha martesat rregullohen nga nënat dhe shumë shpesh çifti i lidhur e sheh njëri-tjetrin vetëm një ose dy herë para ceremonisë.”

“Vajzat zakonisht martohen sipas radhës — më e madhja e para dhe më e reja e fundit. Nëse vajza e madhe nuk dëshiron të martohet, motra e saj më e vogël duhet të marrë leje nga vajza e madhe përpara se të martohet.”

“Më pëlqen një vajzë amerikane që pret të vendosë të martohet.”

“Dasmat shqiptare bëhen gjithmonë të dielën dhe festimet zakonisht fillojnë rreth një javë para dasmës. Të shtunën, gratë e ftuara e veshin nusen me rroba të vjetra dhe e lyejnë fytyrën e saj për ta bërë atë sa më të frikshme. Në mesnatë ajo duhet të shkojë e vetme në një pus të vjetër atje për të pritur fatin e saj.”

“I ftuari organizon një sërë marifetesh për të luajtur njërin prej tyre, njërin kur shkon atje dhe e gjithë performanca është mjaft e mundimshme për vajzën.”

“Pastaj, të dielën, ajo vesh fustanin e saj të nusërisë, i cili është i qëndisur në mënyrë të mrekullueshme me shumë mantele për ta mbajtur atë, dhe e çojnë atë me sy të lidhur nëpër rrugë deri në kishë”.

Shqiptarët kanë një pikëpamje mjaft cinike për dashurinë dhe martesën, pasi zonjusha Cattell thotë se asnjë pajë nusesh nuk është e plotë pa një mëndafsh të hollë të bardhë për ta mbështjellë veten dhe burrin e saj në momentin e vdekjes.

“Me sa duket ata mendojnë se martesa është fillimi i fundit,” tha zonjusha Cattell.

*Burimi: Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania