Richard Dadd, një i çmendur që la gjurmë gjenialiteti në pikturë, peneli i hollë i mjeshtërisë së detajit

I famshëm si piktor, por jo më pak me nam të keq për veprat e tij njerëzore. Një jetë trazimtare dhe e mbushur me kokëkrisje dhe çmenduri, po kaq sa me tablo të jashtëzakonshme dhe një stil shumë të veçantë. Ai s’përngjasonte në askënd dhe askush nuk e imitoi. Ishte ndryshe, krejt i çapraztë dhe rast specifik në historinë e artit. Bëri një rrugëtim të lavdishëm, në pikturë, edhe pse ju desh të rrëzohej dhe të ringrihej disa herë. U njoh dhe u urrye për veprat e tij prej të lajthituri, po aq sa u adhurua dhe u vlerësua për penelin e tij të hollë dhe një imagjinatë të admirueshme. U shua më 7 janar 1886 duke lënë pas një profil të dyzuar si artist dhe si njeri. Gjithsesi, bota e njeh dhe e çmon tablonë dhe shkollë e tij. Gjithsesi ai mbeti në histori si një identitet unik krijues.

Artisti anglez, Richard Dadd, ishte i famshëm për pikturat e tij me hollësi të paimagjinueshme të qenieve mitike. Vlerësohet gjerësisht si artisti i çmendur i kuintesencialit. Por ky mit romantik fsheh natyrën e vërtetë të talentit dhe sëmundjes së tij. Aftësia artistike e tij ishte pabesueshme që në vogëli. U trajnua në pikturë miniaturë gjatë viteve të tij formuese, para se ai të shkonte për të studiuar në Akademinë Mbretërore në Londër, më 1837. Midis kolegëve të tij në shkollën e artit, ai konsiderohej si më i ndritshmi dhe më i miri, duke fituar edhe një medalje për virtuozitetin.

Duke ndjekur traditën e kahmotshme, Dadd u largua për në Evropë dhe Lindjen e Mesme, me Sir Thomas Phillips, për të bërë vizatime dhe për të studiuar artin klasik. Kur u kthye më 1843, ishte e qartë se diçka kishte ndryshuar në personalitetin e tij. Artisti i i hareshëm dhe gjithnjë i përzemërt dhe dashur me njerëzit, kishte filluar të shfaqte shenja shqetësuese të sëmundjes mendore. Gjatë udhëtimeve të tij në Egjipt, Dad ishte bërë mashtrues dhe i dhunshëm. Për këtë transformim të themeltë në personalitetin e tij ai fajëson ndikimin e perëndisë Osiris. Duke gabuar sjelljen e tij si një rast i rëndë i goditjes nga dielli, asnjë diagnozë nuk i’u bë derisa u kthye në Angli, kohë kur u zbulua se vuante nga probleme serioze psikike u dërgua të shërohej me familjen e tij në Kent. Rezultatet rezultuan të ishin tragjike. Ndërsa iluzionet dhe halucinacionet e tij u përshkallëzuan, ai u bind se babai i tij ishte djalli dhe… më 1843 e goditi atë për vdekje me thikë, para se të arratisej për në Francë.

Gjatë udhëtimit ikanak ai u përpoq të vriste një turist me një brisk rroje, por për fat të mirë ai u neutralizua dhe u ndalua nga policia. Pasi pranoi vrasjen e të atit, ai u mbyll në departamentin kriminal të Bedlam, ku do të kalonte pjesën tjetër të jetës.

Tani e dimë që sëmundja mendore ndodhi në familjen e tij dhe se 3 vëllezër e motra të tjerë u prekën gjithashtu. Mjekët e trajtuan me përparësi sipas standardeve të kohës duke e inkurajuar të vazhdonte të pikturonte. Pikërisht këtu ai krijoi kryeveprat e tij, duke përfshirë pikturën jashtëzakonisht komplekse dhe të bukur “The Styell Feller’s Master Stroke”, të cilën i’u deshën 9 vite që ta përfundonte. Përkundër keqkuptimeve popullore, Dadd ishte më kreativ gjatë momenteve të kthjelltësisë dhe duket e besueshme që zgjedhja e tij fantastike e lëndës ishte mënyra e tij për t’i shpëtuar realitetit të jetës së tij, sëmundjes së tij, burgosjes dhe krimeve të tij.

Puna e detajuar në mënyrë marramendëse sugjeron një zhytje totale, një disiplinë dhe talent të jashtëzakonshëm që ngjalli elementë të pikturës popullore pararafaelite dhe teknikave të pikturës në miniaturë, por me një standard dhe intensitet të përshpejtuar. Gjatë 42 viteve të izolimit, ai u mbështet pothuajse tërësisht në imagjinatën e tij dhe kujtesën e pabesueshme vizuale, duke iu referuar vetëm një libri të skicave të njohur që mori me vete. Disa nga punimet e tij më të vogla janë me madhësi të kartolinës dhe zbulojnë kujtime të pamjeve që ai pa gjatë udhëtimeve të tij dhe skena të imagjinuara të gjitha të paraqitura me një furçë tepër të hollë duke përdorur një teknikë që ai e zhvilloi me përpikmëri gjatë shumë viteve. Megjithëse ne fetishizojmë dhe romantizojmë idenë e artistit të izoluar, të torturuar, të çmendur. Provat tregojnë se edhe pse kjo përvojë e jetës dhe perceptimi mund të ndikojnë në përmbajtjen e veprës. Sëmundja që është vetë pengon krijimtarinë ashtu si bën çdo aspekt tjetër të një qenie njerëzore funksionale. ‘Master Stroke i Fairy Feller’ që atëherë është bërë burim frymëzimi për një larmi të pabesueshme muzikantësh, poetësh dhe romancierësh nga Queen në Robert Rankin dhe mbetet një burim i arratisjes zbuluese dhe frymëzimit për mendjet krijuese.

Albert Vataj