Balli Kombëtar i kërkonte Amerikës në prill 1945 të rrëzojë Enver Hoxhën

Nga Thanas Mustaqi

Më 14 prill 1945 krerët e Ballit Kombëtar të arratisur në Itali i sugjeronin Uashingtonit që në Tiranë të formohej një qeveri demokratike nëpërmjet zgjedhjeve të lira, me pjesëmarrjen e të gjitha partive dhe të organizatave që kanë punuar për lirinë dhe pavarësinë e vendit.

Balli Kombëtar i kërkonte Amerikës në prill 1945 që të impononte ndryshimin e regjimit në Shqipëri, në mënyrë që të mund të formohej një qeveri demokratike nëpërmjet zgjedhjeve të lira, me pjesëmarrjen e të gjitha partive dhe të organizatave që kanë punuar për lirinë dhe pavarësinë e vendit. E përjavshmja “Investigim” sjell para lexuesit të gjerë një dokument pak të njohur dhe që i takon periudhës së përfundimit të Luftës II Botërore. Më 28 prill 1945 është dërguar në Departamentin e Shtetit në Uashington, nëpërmjet zyrës së këshilltarit politik amerikan pranë Shtabit të Forcave Aleate të Mesdheut, në Kazerta të Italisë një memorandum, i nënshkruar nga tre krerë nacionalistë shqiptarë qysh më 14 prill 1945. Por nuk pati përgjigje. Kuptohet. Shqipëria i kishte kërkuar më 23 shkurt 1945 komisionit ndërkombëtar për zbulimin e krimeve dhe të kriminelëve të luftës, dorëzimin e një numri, sikurse i etiketon Enver Hoxha në një letër dërguar presidentit të SHBA Herri Truman “kriminelësh shqiptarë të luftës, që ndodheshin në kampet e përqendrimit të Italisë, si në Bari, Leçe, Salerno e gjetkë”. Në listë përfshihej dhe emri i kryetarit të Ballit Kombëtar Mithat Frashëri.
NË Ç’ GJUHË?
Në dokumentet diplomatike amerikane është përfshirë memorandumi i kryetarit të Ballit Kombëtar Midhat Frashëri, kryetarit të Komitetit të Ballit Kombëtar Shkodër Lec Kurti dhe sekretarit të përgjithshëm të Ballit Kombëtar Vasil Andoni drejtuar Sekretarit amerikan të Shtetit Edjuard Stetinius është botuar me ekstrakte. Gazeta “Investigim” e ka përkthyer nga anglishtja. Nuk kemi të dhëna nëse ky version është në shqip apo frëngjisht dhe pastaj është përkthyer në anglisht apo nëse është i shkruar drejtpërdrejt në anglisht. Vëmë në dukje, nëse në rastin e dokumenteve të nënshkruara nga Enver Hoxha botuesi amerikan shënon se iks letër është përkthyer nga frëngjishtja apo shqipja, ky indikacion mungon për memorandumin ballist. Ka shumë gjasa që përkthimi të jetë të bërë nga sekretari i përgjithshëm i Ballit Kombëtar Vasil Andoni, dikur mësues dhe përgjegjës i grupit shqiptar në shkollën amerikane “Robert College” në Stamboll. Nuk përjashtohet që përkthimi të jetë bërë nga kryetari i Ballit Kombëtar të Shkodrës Lec Kurti, që nënshkruan si “Ish-Ministër i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, Ish-Ministër i Shqipërisë në Londër”, për më tepër që ai ishte dhe përkthyes letërsie artistike në gjuhën shqipe, përveçse poet dhe kompozitor profesionist.
MATURIA
Krerët e Ballit Kombëtar, të cilët, pas arratisjesh nga Shqipëria, ndodheshin në kampet e aleatëve në Itali, me sa duket, janë informuar qysh në ditët e para të prillit që Shqipëria nuk ishte ftuar në në Konferencën e San Franciskos për themelimin e OKB-së, dhe që i zhvilloi punimet më 25 prill-26 qershor të vitit 1945. Në një memorandum dërguar Sekretarit amerikan të Shtetit, Frashëri, Kurti dhe Andoni, figura të njohura dhe nga Uashingtoni si ish-diplomatë karriere të ish-monarkisë shqiptare, nuk shprehin ndonjë gëzim të madh. “Shqipëria nuk u ftua në Konferencën e Kombeve të Bashkuara në San Francisko. Kemi arsye të forta për të besuar se shkaku i këtij trajtimi të veçantë të një kombi të vogël, por heroik konsiston në atë se situata e brendshme në Shqipëri mbetet e errët dhe kaotike për shkak se pushteti atje është uzurpuar nga ekstremistët, që e quajnë veten “Lëvizja Nacional Çlirimtare”. Nisur nga kjo situatë, në Shqipëri është dërguar një mision aleat ushtarak për të bërë hetime”, shkruhet në memorandum me një ton të matur.
“E BËJMË NE!”
Por politikanët e regjur shqiptarë nuk lejojnë t’u shpëtojë situata nga dora: “Nëse e vetëquajtura “qeveri demokratike dhe popullore” e Tiranës, që kundërshtohet nga populli dhe që nuk njihet nga aleatët, e cila, përveç të tjerave, i ka sjellë Shqipërisë edhe një fatkeqësi më shumë, pra, izolimin nga shokët e saj të armëve të mbledhur në Konferencën e San Franciskos, atëherë nacionalistët shqiptarë, që i dhanë kauzës së vendit të tyre dhe të aleatëve mijëra dëshmorë, shprehin dëshirën të dëgjohet zëri i tyre nëpërmjet këtij memorandumi”
Në këtë memorandum “trioja” balliste i bën 4 sugjerime diplomacisë amerikane: ndryshim i regjimit në Shqipëri, duke formuar formohet një qeveri demokratike nëpërmjet zgjedhjeve të lira, pluraliste. Së dyti ka një referim për Kartën e Atlantikut të 14 gushtit 1941, por që gabimisht autorët flasin për ” katër liritë e Kartës së Atlantikut, që populli shqiptar i konsideron katër fenerë shprese për ata që jetojnë në burg, terror dhe vuajtje”, kur bëhet fjalë për 8 pika (shih. Më poshtë në këtë numër të “Investigim-it”. Ka një formulim të mjegullt në sugjerimin e tretë. Me sa duket, kërkohet referendum për tërësinë territoriale të Shqipërisë dhe rikthimin e kufijve të periudhës së pushtimit me përfshirjen dhe të Kosovës. Ndërkohë, ky referendum kërkohet e nisur dhe nga pretendimet greke për Vorio-Epirin (referendum i paanshëm dhe i drejtë nën kontrollin e aleatëve për zonat nga pikëpamja etnografike, sepse Shqipëria nuk duhej ndarë më dysh “për hir të imperializmit dhe të padrejtësisë”). Në pikën katër kërkohet pranimi i Shqipërisë në OKB.
ZGJEDHJET
Po ashtu, botohet një telegram i 17 prillit 1945 i Sekretarit të Shtetit, Stetinius, për kryetarin e misionit civil amerikan, Xhejkobs (Jacobs). Uashingtoni i rikthehet dhe njëherë një telegrami të 7 prillit 1945 lidhur me mbajtjen e zgjedhjeve në Shqipëri, duke e porositur Xhejkobsin që duhej garantuar që zgjedhjet “do të jenë absolutisht të lira dhe të fshehta, në mënyrë që populli të mund të ketë qeveri përfaqësuese të përgjegjshme ndaj vullnetit të tyre”. Stetiniusi porosit Xhejkobsin që të sigurojë dhe të raportojë të gjithë informacionin, që mund të ishte i dobishëm për të përcaktuar se cilët do të duheshin të ishin hapat e të tjerë për vendosjen eventuale të marrëdhënieve normale midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në përputhje me përgjegjësitë amerikane ndaj popullit shqiptar në bazë të Kartës së Atlantikut dhe Deklaratës së Krimesë. Po ashtu kërkohej informacion i larmishëm për gjithçka ndodhte në Shqipëri. Ka interesim të posaçëm dhe për zgjedhjet e pushtetit vendor në Shqipëri.