Më 29 gusht 1949 u krye prova e parë atomike sovjetike

VOAL – Më 29 gusht 1949 u krye prova e parë atomike sovjetike. Kjo ngjarje i dha një herë e përgjithmonë monopolit bërthamor të SHBA, duke përuruar një epokë të re të garës së armatimit që karakterizoi Luftën e Ftohtë gjatë gjithë rrjedhës së saj..

Në të njëjtën ditë, stacionet e monitorimit të SHBA regjistruan aktivitet sizmik të pazakontë brenda kufijve të BRSS. Karakteristikat e goditjeve të zbuluara menjëherë e bënë të mendojë për mundësinë e një shpërthimi atomik nëntokësor, duke paralajmëruar shërbimet e inteligjencës amerikane. Disa ditë më vonë, më 3 shtator, një aeroplan zbulimi i motit në SHBA (WB-29) bëri një fluturim rutinë nga Baza Ajrore Misawa në Japoni (e okupuar atëherë) në Eilson, Alaska. Avioni ishte i pajisur me filtra të veçantë të krijuar për të zbuluar mbeturinat radiologjike, një praktikë e krijuar nga Zyra e Forcave Ajrore të Energjisë Atomike-1. Analizat e kryera pas turit të zbulimit ngritën të gjitha dyshimet: sovjetikët kishin marrë bombën atomike.

Pasi konfirmoi atë që ndodhi, Presidenti i Shteteve të Bashkuara Harry S. Truman, për të parashikuar njoftimin nga Moska dhe për të shmangur një rrjedhje të brendshme të lajmeve, vendosi të shpërndajë një deklaratë më 23 shtator 1949, me të cilën njoftoi gjithë botës se një test bërthamor ishte kryer me sukses në Bashkimin Sovjetik. Në një përpjekje për të siguruar popullin amerikan dhe të gjithë bllokun perëndimor, Presidenti Truman deklaroi se kjo mundësi ishte shqyrtuar tashmë nga qeveria amerikane dhe se administrata nuk ishte gjetur në befasi.

Origjina e programit atomik sovjetik

Historia e programit atomik sovjetik e ka origjinën në vitin 1939, kur fizikanët e BRSS u interesuan për zbulimin e armës bërthamore në Gjermani një vit më parë. Sovjetikët filluan të përpiqen të përsërisin eksperimentet e kryera tashmë në Berlin nga shkencëtarët Otto Hahn dhe Fritz Straussman dhe të përcaktojnë kushtet ideale për një reaksion zinxhir bërthamor.

Këto përpjekje fillestare u ndërprenë papritur me pushtimin nazist të vitit 1941 (operacioni i koduar ‘Barbarossa’). Nevojat e luftës e detyruan Moskën të punësojë të gjithë shkencëtarët dhe inxhinierët e saj në zhvillimin e pajisjeve të konsideruara më të dobishme në atë kohë, të tilla si radarët, për të cilët BRSS kishte nevojë të dëshpëruar dhe të menjëhershme.

Në tetor të po atij viti, fizikani sovjetik Peter Kapitza vuri në dukje sesi zbulimi i energjisë bërthamore mund të japë kontributin e tij në përpjekjet e luftës, duke e konsideruar të mundur projektimin e një bombe uraniumi. Më pas, udhëheqësit sovjetikë mësuan për programet bërthamore të Gjermanisë dhe Shteteve të Bashkuara. I rrethuar nga mundësia që nazistët të arrinin së pari një potencial të tillë shkatërrues, Kremlini filloi programin e tij atomik në shkurt 1943, të udhëhequr nga fizikani bërthamor Igor Kurchatov dhe drejtori politik Lavrentiy Beria.

Programi sovjetik i periudhës së luftës ishte shumë i vogël në madhësi në krahasim me ekuivalentin amerikan (“projekti Manhattan”). Ekipi i Kurcatov, i përbërë nga rreth njëzet shkencëtarë, përqendroi energjitë e tyre në gjetjen e reagimeve të nevojshme për krijimin e një arme atomike dhe një reaktori bërthamor. Sidoqoftë, një problem i madh për sovjetikët ishte mungesa e uraniumit dhe grafitit, një pengesë që ngadalësoi njerëzit e Kurchatov në kërkimin e tyre.

Pika e kthesës në Potsdam

Një pikë kthese në punën kërkimore sovjetike ndodhi në korrik 1945, me rastin e konferencës së Potsdamit. Gjatë takimit të famshëm, Presidenti Truman i zbuloi Josef Stalinit, sekretarit të përgjithshëm të Partisë Komuniste Sovjetike, se Shtetet e Bashkuara kishin një armë të re me fuqi shkatërruese të pashembullt. Pak më parë, amerikanët kishin kryer me sukses testin e tyre të parë atomik (Testi i Trinitetit). Stalini nuk tregoi asnjë shenjë befasie, duke uruar që Truman të mund të përdorte këtë armë kundër Japonisë perandorake për t’i dhënë fund luftës në Paqësor sa më shpejt të ishte e mundur.

Në fakt, sovjetikët tashmë ishin të vetëdijshëm për zhvillimet pozitive të programit amerikan. Një rrjet spiunësh kishte arritur të depërtonte në “projektin Manhattan”, mes tyre Klaus Fuchs, një fizikan gjerman me ideale komuniste që iku në Angli pas ardhjes së nazizmit. Fuchs u rekrutua nga amerikanët dhe u fut në programin bërthamor amerikan, nga i cili filloi të përcillte informacion për rusët përmes pikës së tij të kontaktit Harry Gold, një agjent tjetër i KGB -së.

Pas konferencës së Potsdamit, Stalini urdhëroi një rritje të përpjekjeve për të krijuar armën bërthamore. Gjeneral Boris Vannikov u vendos në krye të një komiteti shkencor të përbërë nga disa fizikanë përfshirë edhe vetë Kurchatov. Për më tepër, deri në vitin 1945, sovjetikët kishin arritur të grumbullonin sasi të kënaqshme të uraniumit për të vazhduar programin më shpejt.

Me bombardimet atomike të Hiroshima dhe Nagasaki më 6 dhe 9 gusht 1945, fuqia e madhe shkatërruese e armës atomike u zbulua në të gjithë botën. Tani ishte e qartë se ishte e nevojshme që BRSS të kapërcente hendekun bërthamor me Shtetet e Bashkuara: monopoli atomik që gëzonte Uashingtoni në atë kohë ishte shumë i rrezikshëm për aspiratat e BRSS për fuqi globale. Programi sovjetik i rriti më tej përpjekjet e tij.

RDS -1 – rrezja e parë

Më 1946, sovjetikët ndërtuan objekte sekrete bërthamore në një vend të quajtur Arzamas-1. Për më tepër, në dhjetor të të njëjtit vit, rusët krijuan reaksionin e tyre të parë zinxhir bërthamor, ndërsa një reaktor funksional u zhvillua në 1948. Më 29 gusht 1949, sovjetikët përfundimisht kryen testin e tyre të parë bërthamor, të koduar RDS-1 ose rreze e parë (Lightning-1), në poligonin Semipalatinsk në Kazakistan: monopoli atomik i Shteteve të Bashkuara kishte marrë fund.

Hasshtë debatuar shumë mbi peshën reale të aktiviteteve të spiunazhit të Fuchs. Disa ekspertë pajtohen që BRSS do të kishte marrë bombën bërthamore gjithsesi, por vlerësohet se aktivitetet e spiunazhit i lejuan Kremlinit të merrte armën me një përparim të vlerësuar midis 6 muajsh dhe 2 vitesh. Fuchs u zbulua vetëm në 1950 dhe u dënua me 14 vjet burg.
Një epokë e re

Me shpërthimin e pajisjes së parë bërthamore sovjetike, u përurua një epokë e re e marrëdhënieve ndërkombëtare. Gara e armatimit tashmë kishte filluar midis SHBA dhe BRSS, dy fuqitë e mëdha botërore të kundërshtuara në skenën globale. Bomba bërthamore u pasua nga zhvillimi i bombës me hidrogjen (në 1952 për SHBA dhe në 1953 për BRSS), potenciali shkatërrues i së cilës ishte rreth 3 herë më i lartë se ai i bombave të shpërthyera në Hiroshima dhe Nagasaki.

SHBA dhe BRSS filluan të modelojnë doktrinat e tyre strategjike mbi faktorin bërthamor, dhe mbi konceptet e goditjes së parë (aftësia për të qenë i pari që të nisë një sulm shkatërrues ndaj kundërshtarit) dhe goditjes së dytë (aftësia për t’iu përgjigjur të parës sulm me një forcë shkatërruese). të tilla si për ta bërë armikun të heqë dorë nga kryerja e goditjes së parë). Me zhvillimin progresiv teknologjik, transportuesit u shumuan: bombarduesit strategjikë, nëndetëset bërthamore dhe raketat balistike me rreze të ndryshme u bënë pjesë e arsenaleve në dispozicion të dy pretendentëve.

Bota ishte dëshmitare e një loje virtuale shahu bazuar në sasinë e shkatërrimit që mund t’i shkaktohej armikut. Çmenduria ishte e tillë që, në vitin 1962, u krijua shprehja Shkatërrim i Siguruar i Ndërsjellë (MAD) – që është “shkatërrim i siguruar reciprok” – i cili tregoi pamundësinë për të arritur një konfrontim bërthamor, pasi të dy pretendentët do të dilnin plotësisht të shkatërruar. Këto koncepte janë ende të vlefshme sot dhe përdoren në doktrinat ushtarake të vendeve që posedojnë armë atomike./ Elida Buçpapaj