”Serbët nuk i llogariste askush, të gjithë mendonin se kjo racë do të zhdukej prej këtu” – Gabriel Louis-Jaray, Shkup, 1914

Në vitin 1914 Gabriel Louis-Jaray përshkruan historinë e qytetit të Shkupit përgjat luftrave ballkanike dhe rënjes së Perandorisë Osmane në ballkan.

” Para Konakut, një grumbull njerëzish e kafshësh, karrocash e shportash, prodhimesh të vëna pirg dhe koshash të thurur mbushin sheshin e madh të tregut, ku njerëzit në këtë çast nuk mendojnë për gjë tjetër veç për të shitur e për të blerë.

Por sa shumë ngjarje kanë ndodhur dikur dhe dje në këtë shesh e në këtë pallat! Çfarë historie shumë më të trazuar se kjo e gjashtë viteve të fundit është zhvilluar këtu! Më kujtohet udhëtimi im i parë para revolucionit të xhonturqve: serbët nuk i llogariste askush, të gjithë mendonin se kjo racë do të zhdukej prej këtu. Bullgarët bëheshin gati të shtrinin sundimin e vet mbi gjithë Maqedoninë. Shqiptarët shpresonin të ishin pasuesit e turqve, të së drejtës së të fortit dhe të trashëgimtarit të paracaktuar. Lufta u ndez. Bandat shqyen vendin. Pastaj shpërtheu revolucioni. Në këtë trazim, të gjithë besonin te ngadhënjimi, çlirimi, fitorja. Gjithkush në këtë shesh përqafoi fqinjin duke menduar se dëshirat e tij do të plotësoheshin.
Por një fatalitet i jashtëzakonshëm e zuri Turqinë. E zënë nga një çmenduri e çuditshme, apo prishi vetë të gjithë forcën që mund të mbante ende sundimin e saj në Maqedoni: turku luftoi me shqiptarin.

Ky ishte fundi, nacionalizmi turk solli revolucionin, nacionalizmi turk bëri që Turqia të humbtr Evropën. Arnautët kishin rezistuar katër vjet, kishin luftuar, ishin tërhequr, kishin sulmuar dhe erdhi dita kur hynë fitimtarë në këtë vend të Konakut, ku vendosën qendrën e tyre. Por nuk zgjati shumë: shpërtheu lufta e parë ballkanike. Serbët i shtynë deri në Manastir ushtritë e tyre fitimtare, pastaj ndalën sulmin bullgar dhe u vendosën në Maqedoninë qendrore nga liqeni i Ohrit deri në Manastir dhe Shkup, për të cilin, qysh nga fillimi i shekullit të ri, ziheshin për sundim shqiptarët e bullgarët. Ky është fundi i këtij akti të tretë apo tl katërt, i cili u luajt në vitin 1913.

Ndoshta nuk do të jetë i fundit i tragjedisë ballkanase: shqiptarët dhe bullgarët do të përpiqen përsëri në çdo rast.” /Traditat, Instagram /InforCulture.info